Prawo umów, prawo spółek, cywilne, pracy, administracyjne, autorskie, medyczne.
W wolnych chwilach kitesurfing, bachata, boks.
W artykule pt. “COVID-19 vs UMOWY” wskazałem różne sposoby wybrnięcia z kłopotliwych umów. Jedną z nich jest zastosowanie tzw. klauzuli nadzwyczajnej zmiany stosunków. Poniżej parę słów o tej możliwości.
Klauzula nadzwyczajnej zmiany stosunków – rebus sic stantibus.
Kodeks cywilny w art. 3571 przewidział możliwość zmienić wiążącą strony umowę lub nawet orzec o jej rozwiązaniu i rozliczeniu stron po takim rozwiązaniu. Brzmi to jak koło ratunkowe w obecnych czasach ale przyjrzyjmy się zagadnieniu dokładniej aby ustalić kto, kiedy i jak może starać się o taką zmianę.
Jakie muszą
zostać spełnione warunki aby domagać się zmiany ?
Na wstępie należy zaznaczyć, że Klauzula nadzwyczajnej zmiany stosunków jest mechanizmem nadzwyczajnym, który powinien być stosowany tylko w szczególnych sytuacjach. Abyśmy mogli ją zastosować muszą naraz zostać spełnione 3 warunki, a mianowicie musi nastąpić nadzwyczajna zmiana stosunków, powodująca, że spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, a dodatkowo strony tego nie przewidywały przy zawarciu umowy.
Nadzwyczajna zmiana stosunków
Musi dość do tzw. nadzwyczajnej zmiany stosunków. Zmiana ma być nadzwyczajna, to jest nieprzewidziana, wykraczająca poza typowe ryzyko gospodarcze. Zmieniać ma stosunki powszechnie, wszystkich, a nie jedynie dotyczyć stron umowy.
Przykłady nadzwyczajnej zmiany stosunków
Jako przykłady takich nadzwyczajnych zmian stosunków w orzecznictwie wskazywane są katastrofy naturalne, awarie, strajki, konflikty zbrojne czy akty terrorystyczne ale też hiperinflacja, czy zmiana stanu prawnego.
Ostatni przykład może być rozpatrywany pod kątem niedawnych zmian w zakresie czasowych zakazów prowadzenia określonych działalności gospodarczych.
Nadmierne trudnościami w spełnieniu świadczenia albo groźba rażącej straty jednej ze stron
Wcześniej wspomniana zmiana stosunków ma spowodować, że spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą. Mamy tutaj do czynienia z warunkami, które są ocenne. To kiedy trudności będą nadmierne lub strata będzie rażąca, a nie jedynie wielka, oceniać będzie Sąd w postępowaniu.
Niemożność przewidzenia tej sytuacji przy zawieraniu umowy
Zmiana stosunków musi być sytuacją, której skutków strony nie przewidywały przy zawarciu umowy. Strony umowy mogą przy jej zawieraniu przewidywać zaistnienie samego zdarzenia ale ważnym jest aby zachowując należytą staranność nie były w stanie przewidzieć skutków jakie zdarzenie może mieć wpływ na ich umowę.
Jak więc widać
Nie każda sytuacja będzie umożliwiać zastosowanie klauzuli nadzwyczajnej zmiany stosunków. Wydaje się, że aktualnie panująca zmiana sytuacji związana z epidemią jest zdarzeniem, które może stanowić solidny argument w Sądzie. Co Wy sądzicie ? Zapraszam do podzielenia się opinią w komentarzach.
Co i jak może
zostać zmienione ?
Sąd może oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Innymi słowy praktycznie wszystkie elementy umowy są możliwe do zmiany. Sąd może zmienić wysokość czy całego świadczenia, czy jego części, ograniczyć umowę w czasie. Sposób wykonania zobowiązania może być zmieniony nawet do tego stopnia, że zamiast przewidzianego świadczenia, Sąd może ustalić zupełnie inne. potencjalne możliwości wydają się być nieograniczone.
Jednakże Sąd może ale nie musi dokonać zmian lub rozwiązać umowy nawet jeżeli uzna, że są spełnione warunki. Uzależnione jest to od uznania Sądu, który ocenia czy dokonać zmian lub rozwiązać umowę rozważając interesy obu stron stron oraz bierze pod uwagę zasady współżycia społecznego. Te właśnie interesy stron oraz zasady współżycia społecznego będą wytycznymi czy i w jaki sposób Sąd powinien zmodyfikować umowę.
Kiedy można
domagać się zmiany ?
Bardzo ważnym
warunkiem skorzystania z klauzuli nadzwyczajnej zmiany stosunków
jest konieczność wniesienia pozwu do Sądu. Nie możemy powoływać
się na tą klauzulę po prostu między stronami umowy, czy podnosić
jako zarzutu w postępowaniu sądowym dotyczącym czegoś innego.
Konieczne jest wniesienie przez nas albo pozwu, albo pozwu
wzajemnego.
Jest jeszcze jedno
istotne ograniczenie zastosowania klauzuli nadzwyczajnej zmiany
stosunków. Jak już wcześniej wspominaliśmy zmiany/rozwiązania
umowy możemy domagać się jeżeli nastąpiła nadzwyczajna zmiana
stosunków, która powoduje że spełnienie świadczenia byłoby
połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze
stron rażącą stratą.
Sedno ograniczenia
sprowadza się do formy przyszłej użytej w przepisie. Abyśmy mogli
domagać się zastosowania klauzuli nadzwyczajnej zmiany stosunków
przed Sądem umowa musi nadal istnieć, a nasze świadczenie dopiero
ma zostać spełnione. Po zakończeniu umowy, dokonaniu zapłaty nie
możemy domagać się zmiany. Można natomiast wnieść powództwo i
spełnić świadczenie po jego wniesieniu.
Podsumowanie
Zatem dla kogo i w
jakich sytuacjach może przydać się klauzula nadzwyczajnej zmiany
stosunków ? Będą to na pewno umowy długoterminowe oraz umowy o
znacznej wartości, w stosunku do których opłacalnym będzie wdanie
się w spór, dokonanie opłat za wniesienie sprawy i poniesienie
ewentualnych konsekwencji przegrania procesu.
Czy warto ? Myślę,
że w obecnych czasach może to być ostatnia deska ratunku. Jak
sądzicie ?
